Quyền lực thông minh (Smart power) | Byung-Chul Han
QUYỀN LỰC THÔNG MINH
Byung-chul Han
Nguyễn Minh Nhật Nam dịch và chú giải.
Quyền
lực ra lệnh cho các chế độ xuất hiện (modes of appearance) cực kỳ khác nhau.
Hình thức trực tiếp và tức thời nhất của quyền lực thể hiện ra như là sự phủ định
của tự do. Điều này cho phép những người cầm quyền áp đặt ý chí của họ lên ý
chí của những người chịu quyền – bằng bạo lực, nếu cần. Tuy nhiên, quyền lực
không bị giới hạn trong việc đập tan sự kháng cự và bắt buộc phải phục tùng. Nó
không nhất thiết mang hình thức cưỡng bức. Quyền lực dựa trên bạo lực không đại
diện cho quyền lực ở bậc cao nhất. Chỉ riêng việc một ý chí khác hình thành và
chống lại được người cầm quyền đã chứng tỏ điểm yếu của người cầm quyền. Nơi
nào quyền lực hoàn toàn khuất mắt, thì [nơi đó] quyền lực chắc chắn hiện hữu. Quyền
lực càng lớn bao nhiêu, nó hoạt động càng lặng lẽ bấy nhiêu. Nó chỉ diễn
ra vậy thôi: nó không có nhu cầu thu hút sự chú ý về mình.
Tất nhiên quyền lực có thể tự thể hiện ra dưới dạng bạo lực
hoặc đàn áp. Nhưng nó không đặt nền tảng trên bạo lực. Quyền lực không cần
phải loại trừ, cấm đoán hay kiểm duyệt. Nó không đứng đối lập với tự do. Thật vậy,
quyền lực thậm chí có thể sử dụng tự do cho những mục đích riêng của nó. Chỉ ở
dạng tiêu cực, quyền lực mới tự biểu lộ như một thứ bạo lực nói “không” bằng
cách đập tan ý chí và thủ tiêu tự do. Ngày nay, quyền lực đang khoác lấy những
hình thức ngày càng buông thả. Trong sự buông thả của nó – thực ra là
trong sự thân thiện của nó – quyền lực đang loại bỏ tính tiêu cực của nó
và trình diện chính nó như là tự do.
Quyền lực kỷ luật (disciplinary power) vẫn bị sự tiêu cực chỉ
huy. Phương thức biểu đạt (mode of articulation) của nó có tính ức chế,
không buông thả. Bởi vì nó là tiêu cực, nên nó không mô tả chế độ tân tự
do – thứ vốn toả ra hào quang tích cực. Công nghệ quyền lực của chế độ tân tự
do mang những hình thức tinh vi, mềm mỏng và thông minh; do đó, nó thoát khỏi mọi
tầm nhìn. Trong hoàn cảnh ấy, chủ thể bị khuất phục thậm chí không nhận thức được
sự khuất phục của chính mình. Toàn bộ bối cảnh thống trị (Herrschaftszusammenhang)
vẫn hoàn toàn ẩn khuất. Do đó, chủ thể nghĩ rằng mình tự do.
Vì nó tiêu tốn rất nhiều năng lượng để trói buộc mọi người vào
những giáo điều và lệnh cấm, nên quyền lực kỷ luật tỏ ra không hiệu quả. Một
công nghệ quyền lực hiệu quả hơn đáng kể đảm bảo rằng mọi người tự mình làm
cho mình tuân theo các quan hệ quyền lực. Thứ động lực ấy cố gắng kích hoạt,
thúc đẩy và tối ưu hóa – chứ không phải ức chế hay đàn áp. Nó tỏ ra rất hiệu quả
bởi lẽ nó không vận hành bằng cách ngăn cấm và tước đoạt, mà bằng cách làm hài
lòng và thỏa mãn. Thay vì làm cho mọi người tuân phục, nó tìm
cách làm cho họ phụ thuộc.[1]
Quyền lực thông minh và thân thiện không vận hành ở tiền tuyến
– nghĩa là chống lại ý chí của những người chịu tác động của nó.[2] Thay vào đó, nó
dẫn dắt ý chí của họ đến lợi ích của chính nó. Nó nói “có” thường xuyên hơn nói
“không”; nó vận hành theo kiểu cám dỗ thay vì áp bức. Nó mưu toan gọi mời những
cảm xúc tích cực và lợi dụng chúng. Nó dẫn đi lạc thay vì dựng lên những
chướng ngại. Thay vì đứng đối nghịch với chủ thể, quyền lực thông minh và thân
thiện thoả hiệp với chủ thể.
Quyền lực thông minh lân la kết thân với
tâm thần (psyche) hơn là giám sát nó bằng sự ép buộc hoặc những luật cấm. Nó
không áp đặt sự im lặng. Thay vào đó, nó liên tục kêu gọi chúng ta thổ lộ tâm
tư, chia sẻ và tham gia: truyền đạt những ý kiến, nhu cầu, ước muốn và sở thích
của chúng ta – kể tất cả về cuộc sống của chúng ta. Quyền lực thân thiện
tỏ ra có uy lực hơn, có thể nói như vậy, so với quyền lực đàn áp thuần
túy. Nó xoay xở để khỏi bị nhìn thấy. Sự khủng hoảng của tự do[3]
ngày nay bắt nguồn từ thực tế rằng công nghệ quyền lực hiện hành không phủ định
hay đàn áp tự do nhiều bằng lợi dụng nó. Quyền tự do chọn (Wahl) bị loại
bỏ để nhường chỗ cho quyền tự do lựa chọn (Auswahl) trong số những thứ được
cung cấp.[4]
Quyền lực thông minh với một bộ mặt khai phóng, thân thiện –
thứ quyền lực [nhằm] khích động và dụ dỗ – có sức tác động lớn hơn quyền lực áp
đặt, đe dọa và ra sắc lệnh. Tín hiệu và con dấu của nó là nút Like
[Thích]. Giờ đây, mọi người tự khuất phục trước sự thống trị bằng cách tiêu
dùng và giao thiệp – và họ nhấp vào nút Like mọi lúc. Chủ nghĩa tân tự
do là chủ nghĩa tư bản của nút “Like”. Nó khác về cơ bản với chủ
nghĩa tư bản thế kỷ 19, vốn vận hành bằng những ràng buộc kỷ luật và cấm đoán.
Quyền lực thông minh đọc và định giá những suy nghĩ có ý thức
và vô thức của chúng ta. Nó đặt vốn liếng của mình vào sự tự tổ chức và tự tối
ưu hóa một cách tự nguyện.[5] Như thế thì nó
không cần phải vượt qua sự kháng cự. Làm chủ loại [quyền lực] này không đòi hỏi
phải tiêu tốn nhiều năng lượng hay bạo lực. Nó chỉ đơn thuần diễn ra. Chủ
nghĩa tư bản của nút Like nên đi kèm với một cái nhãn cảnh báo: Bảo vệ
tôi khỏi những gì tôi muốn.[6]
Nguồn: Han,
Byung-Chul. “Smart Power.” Psychopolitics: Neoliberalism and New Technologies of Power, translated
by Erik Butler, London: Verson, 2017, pp. 13–5.
[1] Câu này muốn nói rằng một công
nghệ quyền lực hiệu quả sẽ nhắm đến việc tạo ra sự phụ thuộc của con người hơn
là chỉ đơn giản đảm bảo sự tuân thủ và quy phục của họ. Tuân phục nghĩa
là các cá nhân tuân theo các quy tắc, quy định hoặc kỳ vọng được đặt ra cho họ,
trong khi phụ thuộc nghĩa là dựa dẫm vào các cấu trúc quyền lực, thường
là vì hạnh phúc hoặc để thỏa mãn. Bằng cách đẩy mạnh sự phụ thuộc, quyền lực đảm
bảo rằng mọi người không chỉ tuân theo các chuẩn mực đã được thiết lập mà còn
tích cực tìm kiếm và dựa dẫm vào các quan hệ quyền lực hiện có. Sự phụ thuộc
này khiến các cá nhân gặp khó khăn trong việc hoài nghi hoặc chất vấn các cấu
trúc quyền lực, vì họ coi các hệ thống này là tất/thiết yếu đối với đời sống hạnh
phúc của chính họ. Bằng cách này, quyền lực ăn sâu hơn vào đời sống và khó bị
phá vỡ hơn, vì mọi người đầu tư nhiều hơn vào việc duy trì hiện trạng (status
quo) hơn là kháng cự hoặc tìm kiếm sự thay đổi. (ND)
[2] Thứ quyền lực này dùng những
phương pháp mềm dẻo hơn để thuyết phục và ảnh hưởng đến người khác mà không gây
ra sự chống đối hay phản kháng. Quyền lực thông minh và thân thiện tạo ra môi
trường mà mọi người tự nguyện tuân theo và đồng ý với các quy tắc và quy định.
Nó duy trì và củng cố hệ thống quyền lực mà chẳng cần phải áp bức hay đe dọa ai.
(ND)
[3] Ý tưởng của Byung-Chul Han về “khủng
hoảng tự do” (crisis of freedom) mô tả một nghịch lý khi quyền tự do và tự trị cá
nhân cao độ trong xã hội hiện đại dẫn đến sự lo lắng, mệt mỏi và bất mãn. Áp lực
liên tục để cải thiện bản thân và đề ra quyết định có thể dẫn đến kiệt sức, trầm
cảm và cảm giác thất bại. Khái niệm của Han kêu gọi đánh giá lại cách thức mà sự
tự do được trải nghiệm và thúc đẩy, đồng thời xem xét lại các giá trị và kỳ vọng
được đặt ra cho các cá nhân trong nền văn hóa đương đại. (ND)
[4] Quyền tự do chọn (Free choice) thể
hiện quyền tự quyết định thực sự, không hạn chế các khả năng, trong khi quyền tự
do lựa chọn (free selection) muốn nói đến một ảo tưởng (illusion) về tự do
thông qua các lựa chọn hạn chế, được tiền định bởi những người cầm quyền. Để dễ
hiểu, có thể lấy một ví dụ. Khi bước vào nhà hàng, tự do chọn nằm ở chỗ bạn có quyền gọi bất cứ món ăn trên trời dưới đất
nào mà bạn muốn ăn, dù không có trong thực đơn, và người đầu bếp sẵn lòng làm
món đó cho bạn. Còn tự do lựa chọn là trường hợp bạn chỉ có thể tự do
chọn các món ăn trong một thực đơn được nhà hàng định sẵn từ trước. (ND)
[5] Loại quyền lực này tin tưởng rằng
các cá nhân sẽ tự tổ chức và tự tối ưu hóa bản thân. (ND)
[6] Câu này nghĩa là “chủ nghĩa tư bản
của nút Like” – một hệ thống được điều hành bởi sự đồng thuận của xã hội, sự xác
thực trực tuyến và văn hóa tiêu dùng – có thể gây hại theo nghĩa nó khuyến
khích mọi người liên tục tìm kiếm sự xác nhận và chấp thuận, thường dẫn đến
tiêu dùng quá mức và hời hợt. Nhãn cảnh báo “Bảo vệ tôi khỏi những gì tôi muốn”
nhấn mạnh sự cần thiết rằng mỗi cá nhân phải lưu ý đến những hậu quả tiêu cực
tiềm ẩn của việc liên tục theo đuổi ước muốn của họ trong hệ thống này. Nó nhấn
mạnh tầm quan trọng của sự tự nhận thức và kiềm chế trong một xã hội mà những
mong ước và ham muốn liên tục được khuyến khích và lợi dụng. (ND)
Nhận xét
Đăng nhận xét