CHỮA LÀNH NHƯ LÀ KẾT LIỄU (HEALING AS KILLING) | Byung-chul Han

 CHỮA LÀNH NHƯ LÀ KẾT LIỄU

 

Nền chính trị tâm lý tân tự do[1] luôn xuất hiện với các hình thức bóc lột tinh vi hơn. Hằng hà sa số những buổi thảo luận quản trị bản thân,[2] khóa tu tạo động lực[3] và hội thảo[4] về rèn luyện nhân cách hoặc tinh thần hứa hẹn về khả năng tự tối ưu hóa[5] vô hạn và hiệu suất được tăng cường. Chúng được lèo lái bởi các kỹ thuật thống trị[6] tân tự do, nhằm mục đích lợi dụng không chỉ thời gian làm việc mà cả bản thân con người anh ta hoặc cô ta: tất cả sự chú ý mà cá nhân ấy điều động và thực ra là chính đời sống của anh ta hoặc cô ta. Chủ nghĩa tân tự do đã phát hiện ra tồn tại người toàn vẹn[7] là đối tượng bóc lột.[8]

Mệnh lệnh tân tự do về sự tự tối ưu hóa chỉ phục vụ cho việc thúc đẩy sự vận hành hoàn hảo bên trong hệ thống. Những ức chế, điểm yếu và sai lầm phải được loại bỏ bằng liệu pháp[9] để nâng cao hiệu suất và kết quả. Từ đó, mọi thứ được làm cho có thể so sánh được, đo lường được và tuân theo logic của thị trường. Không phải mối bận tâm về đời sống tốt đẹp thúc đẩy sự tự tối ưu hóa. Thay vào đó, sự tự tối ưu hóa phát sinh từ những ràng buộc mang tính hệ thống – từ cái logic định lượng thành công[10] trên thị trường.

Thời đại của chủ quyền[10] là thời đại của áp thuế và cưỡng bách: sung công và chiếm đoạt hàng hóa và các dịch vụ.[12] Quyền lực của chủ quyền được thể hiện như là quyền nắm giữ và định đoạt tuỳ ý. Ngược lại, xã hội kỷ luật[13] trông cậy vào sản xuất. Đó là thời đại của giá trị gia tăng chủ động và công nghiệp.[14] Tuy nhiên, thời để tạo ra giá trị mới, một thứ giá trị có thực, đã qua và đã kết thúc. Quả thực, dưới ảnh hưởng của chủ nghĩa tư bản tài chính của thời buổi chúng ta, giá trị đang bị hủy hoại tận gốc – bị tận diệt. Chế độ tân tự do đang trong quá trình khai mạc thời đại suy kiệt. Ngày nay, bản thân tâm lý đang bị khai thác. Theo đó, những chứng bệnh tâm lý như trầm cảm và kiệt quệ định nghĩa thời đại của chúng ta.

Trong văn học tự cứu[15] đương đại Mỹ, cái từ kỳ diệu chính là chữa lành. Từ này nói đến sự tự tối ưu hóa được cho là nhằm loại bỏ bằng liệu pháp bất kỳ và toàn bộ điểm yếu về chức năng hoặc trở ngại tinh thần nhân danh hiệu suất và kết quả.[16] Nhưng sự tự tối ưu hóa liên tục, trùng khít với sự tối ưu hóa của hệ thống, đang tỏ ra có tính huỷ hoại. Nó đang dẫn đến suy sụp tinh thần.[17] Sự tự tối ưu hóa, thì ra, chính là tự bóc lột toàn diện.[18]

Ý hệ tân tự do về sự tự tối ưu hóa thể hiện những đặc điểm tín ngưỡng – thực ra là cuồng tín. Nó đòi hỏi một hình thức chủ thể hóa[19] mới. Làm việc không ngừng nghỉ để tự cải thiện giống với việc tự vấn kiểm[20] và tự giám sát[21] của đạo Tin lành, vốn đại diện cho một công nghệ chủ thể hóa[22] và thống trị theo đúng tính chất của nó. Giờ đây, thay vì tìm kiếm tội lỗi, người ta săn lùng những suy nghĩ tiêu cực. Cái ego vật lộn với chính nó như một kẻ thù. Ngày nay, ngay cả những người thuyết giáo theo chủ nghĩa cơ yếu[23] cũng hành động như những nhà quản trị và huấn luyện viên truyền động lực, tuyên bố một Phúc Âm mới về thành tựu và sự tối ưu hóa vô hạn.

Không thể làm cho tư cách người của con người[24] lệ thuộc hoàn toàn vào những tiếng gọi của sự tích cực. Không có tiêu cực, đời sống suy sút thành “cái gì đó chết”.[25] Thật vậy, tiêu cực là thứ giữ cho đời sống tồn tại. Nỗi đau là cái cấu thành trải nghiệm (Erfahrung). Đời sống mà chỉ có toàn những cảm xúc tích cực và cảm giác “dòng chảy”[26] thì không có tính người chút nào. Tâm hồn con người có được độ căng và chiều sâu quyết yếu[27] của nó chính xác là nhờ sự tiêu cực:

Sự căng thẳng của tâm hồn trong bất hạnh nuôi dưỡng sức mạnh của nó … óc sáng tạo và lòng can đảm của nó trong việc chịu đựng, kiên trì, diễn giải và khai thác nỗi đau khổ, và bất cứ điều gì đã được ban cho nó như sự sâu sắc, bí mật, mặt nạ, tinh thần, xảo quyệt, vĩ đại – lẽ nào nó lại không được ban cho qua nỗi đau khổ, qua kỷ luật của nỗi đau khổ lớn lao?[28]

Mệnh lệnh về sự tối ưu hóa vô hạn thậm chí còn có thể khai thác nỗi đau. Do đó, diễn giả truyền động lực nổi tiếng Tony Robbins đã viết:

Khi bạn đặt mục tiêu, bạn đã cam kết CANI[29] (cải thiện liên tục, không ngừng)! Bạn đã thừa nhận nhu cầu mà cả nhân loại đối đều có với sự cải thiện liên tục, không ngừng. Có một sức mạnh trong áp lực của sự không hài lòng, trong tình trạng căng thẳng của sự khó chịu tạm thời. Đây là loại đau đớn mà bạn muốn có trong đời.[30]

Giờ đây, nỗi đau duy nhất có thể chịu đựng được là nỗi đau có thể được khai thác cho mục đích tối ưu hóa.

Nhưng bạo lực của tính tích cực cũng có tính hủy diệt như bạo lực của sự tiêu cực.[31] Chính trị tâm lý tân tự do, với ngành công nghiệp ý thức[32] mà nó thúc đẩy, đang hủy hoại tâm hồn con người, thứ chẳng là gì ngoài một cỗ máy tích cực (Positivmaschine). Chủ thể tân tự do đang mắc cạn trước mệnh lệnh phải tự tối ưu hóa, tức là, trước sự bắt buộc phải luôn đạt được ngày càng nhiều hơn nữa. Chữa lành, hóa ra, có nghĩa là kết liễu.

 

Nguyễn Minh Nhật Nam dịch và chú giải.

 

Nguồn: Han, Byung-Chul. “Healing as Killing.” Psychopolitics: Neoliberalism and New Technologies of Power, translated by Erik Butler, London: Verson, 2017, pp. 29–32.

---

[1] neoliberal psychopolitics

[2] self-management workshops

[3] motivational retreats

[4] seminars

[5] self-optimization

[6] techniques of domination

[7] integral human being

[8] object of exploitation

[9] therapeutically eliminated

[10] quantifying success

[11] sovereignty

[12] Ý cả câu này: Thời đại có chủ quyền, trong đó các quốc gia - dân tộc (nation-state) khẳng định nền độc lập và thành lập hệ thống kinh tế - chính trị riêng, được đặc trưng bởi việc nhà nước áp thuế và bắt buộc các cá nhân phải thực hiện nghĩa vụ (quân sự), dẫn đến việc lấy hàng hóa và dịch vụ từ các cá nhân thông qua sung công (nhập của tư vào của công) và chiếm đoạt (tịch thu bằng quyền lực). (ND)

[13] disciplinary society (khái niệm của Michel Foucault, chỉ một xã hội được tổ chức và cai trị thông qua các cơ chế và định chế kỷ luật, như nhà tù, trường học và nơi làm việc, điều tiết và kiểm soát hành vi cá nhân và hình thành chủ thể tính của họ – ND)

[14] Ý cả câu này: Xã hội kỷ luật là một thời đại lịch sử đánh giá cao việc tham gia chủ động vào sản xuất công nghiệp (thay vì bị động hoặc dựa vào các cách sống truyền thống) và tạo ra giá trị gia tăng thông qua việc tận dụng công nghệ và sự cơ khí hóa. (ND)

[15] self-help literature

[16] efficiency and performance

[17] mental collapse

[18] total self-exploitation

[19] subjectivation

[20] self-examination

[21] self-monitoring

[22] technology of subjectivation

[23] fundamentalist

[24] human personhood

[25] Georg Wilhelm Friedrich Hegel, The Encyclopedia Logic (with the Zusätze) [Bách khoa thư về khoa học logic], T. F. Geraets, W. A. Suchting và H. S. Harris dịch (Indianapolis: Hackett, 1991), 236. (TG)

[26] Cũng xem: Mihaly Csikszentmihalyi, Flow: The Psychology of Optimal Experience [Dòng chảy: Tâm lý học của trải nghiệm tối ưu] (New York: Harper Perennial, 2008). (TG)

[27] defining tautness and depth

[28] Friedrich Nietzsche, Basic Writings [Những trước tác căn bản], trans. Walter Kaufmann (New York: Modern Library, 2000), 344. (TG)

[29] Constant, Never-Ending Improvement

[30] Trích trong Barbara Ehrenreich, Bright-sided: How Positive Thinking Is Undermining America [Phía tươi sáng: Suy nghĩ tích cực đang làm suy yếu nước Mỹ như thế nào] (New York: Picador, 2010), 94. (TG)

[31] Cũng xem: Byung-Chul Han, Topologie der Gewalt [Tô-pô học của bạo lực] (Berlin: Matthes & Seitz, 2011), nhất là các trang 118-27.

[32] consciousness industry